Het Belgisch Instituut voor Thanatopraxie vraagt aan de nationale raad van de Orde der artsen advies betreffende de beschikking over medische informatie van de overledene om het infectierisico in te perken bij de lijktooi, de hygiënische behandeling en de eventuele conserveringszorg.

Om tegemoet te komen aan de gerechtvaardigde bezorgdheden van de thanatopractors omtrent het infectiegevaar, herinnert de nationale raad de artsen eraan dat ze het overlijdensattest nauwgezet en correct moeten invullen (model III C of III D).

In luik A van deze modellen dient de arts, onder andere, te verklaren of er een beletsel bestaat voor de conserveringszorg. Deze bepaling maakt het mogelijk voor de thanatopractor, die de overledene behandelt, om efficiënte beschermingsmaatregelen te treffen in geval van risico op infectie.

De wet voorziet niet in de rechtstreekse toegang tot de gezondheidsgegevens door een thanatopractor. Het valt niet onder de bevoegdheden van de Orde der artsen te oordelen of een wettelijk kader voor deze problematiek wenselijk is.

In zijn vergadering van 20 november 2021 heeft de nationale raad een vraag onderzocht betreffende het medisch onderzoek om te bepalen of de doodsoorzaak natuurlijk is.

Het onderzoek aan het lichaam met als doel het opstellen van een overlijdensattest heeft een tweeledig doel :

- nagaan of er geen aanwijzingen zijn voor een gewelddadige dood

- nagaan of er een pacemaker of implanteerbare defibrillator aanwezig is, die vóór de begrafenis of crematie moet worden verwijderd.

De arts die het document invult, draagt de verantwoordelijkheid na te gaan of er geen aanwijzingen zijn van een gewelddadig of verdacht overlijden.

Daarom dient hij met de grootste omzichtigheid te werk te gaan en de nodige stappen te ondernemen om eventuele sporen van een gewelddadige dood te ontdekken, die onopvallend kunnen zijn of zelfs op bedekte delen van het lichaam kunnen voorkomen.

De arts kan zich dus niet beperken, zoals helaas soms het geval is, tot een eenvoudige aanblik van het geklede lichaam.

Om aan de wettelijke eis te voldoen, moet de arts een volledig onderzoek uitvoeren aan alle zijden van een naakt lichaam.

In zijn vergadering van 21 februari 1998 formuleerde de Nationale Raad een aantal opmerkingen bij de nieuwe statistische formulieren voor de geboorte- en overlijdensaangifte en maakte die opmerkingen over aan de directeur-generaal van het Nationaal Instituut voor de Statistiek (Tijdschrift Nationale Raad, nr. 80, p. 25).
In zijn antwoord op deze brief geeft de directeur-generaal van het Nationaal Instituut voor de Statistiek een aantal verduidelijkingen en doet hij een aantal voorstellen in verband met de vermelding "onbepaald geslacht" op de stroken A en B van de nieuwe formulieren, de vertrouwelijkheidswaarborg en de vernietiging van strook C.

De Nationale Raad antwoordt hierop als volgt:

De Nationale Raad besprak in zijn vergadering van 19 september 1998 uw antwoord van 3 april 1998 op de opmerkingen die de Nationale Raad maakte met betrekking tot de nieuwe geboorte- en overlijdensformulieren.

Hij verstrekte het volgende advies :

1. De vermelding van "onbepaald geslacht" valt onder het medisch geheim. Deze vermelding kan omzeild worden door de toekenning van een termijn van 15 dagen om de aangifte te vervolledigen : de bepaling van het geslacht kan uitgevoerd worden binnen vijftien dagen. Het is natuurlijk de arts die de verklaring opstelt die verantwoordelijk is voor zijn verklaring.

2. Wat de vertrouwelijkheidswaarborg voor de medische strook C betreft, de bijkomende inlichtingen die we verkregen bevestigen niet dat strook C vernietigd wordt na registratie van de overlijdensoorzaak en preciseren ook niet wat er gebeurt met de elektronische drager waarop deze gegevens geregistreerd werden. De code van 19 cijfers staat wel degelijk op de stroken A, B, C en D. Hierdoor kan de persoon van wie de gegevens vermeld staan op strook C bijgevolg geïdentificeerd worden.

Op 1 januari 1998 werden nieuwe statistische formulieren voor de geboorte- en overlijdensaangifte van kracht.
De Nationale Raad, die over deze materie tevoren reeds correspondentie had gevoerd met de directeur-generaal van het Nationaal Instituut voor de Statistiek, beslist hem zijn opmerkingen bij de nieuwe formulieren over te maken.

De Nationale Raad heeft vastgesteld:

- dat de stroken A en B van de nieuwe geboorte- en overlijdens-formulieren nog steeds de vermelding "onbepaald geslacht" bevatten.

Tijdens zijn vergadering van 18 januari heeft de Nationale Raad reeds gepreciseerd dat deze vermelding een pathologische toestand aangeeft en daardoor valt onder het medisch geheim en derhalve niet mag voorkomen op de stroken bestemd voor de gemeentelijke overheid.

- dat wat de inhoud van strook C betreft, het volgens de ontvangen documentatie lijkt dat de gegevens optisch gelezen zullen kunnen worden en dat de overdracht van de inlichtingen via een elektronische drager zal kunnen gebeuren.

Het Koninklijk Besluit van 6 oktober 1966 bepaalt uitdrukkelijk de vernietiging van strook C, onder de verantwoordelijkheid van de provinciale geneesheer-gezondheidsinspecteur. Deze vertrouwelijkheidswaarborgen worden niet meer vermeld in de ontwerpen van koninklijke besluiten die aan de Raad werden medegedeeld. Het is van belang voor de Raad om de methoden en technieken te kennen die men zal gebruiken om de anonimiteit te vrijwaren en de toegang tot de gegevens op strook C te beperken tot de geneesheer-inspecteur alleen.

- dat de aanwezigheid van een code van 19 cijfers, herhaald op elk blad van de verschillende stroken, de identificatie mogelijk kan maken.

Dientengevolge is de Nationale Raad van mening, na kennis genomen te hebben van de ontwerpen van koninklijke besluiten die de invoering van een jaarlijkse statistiek van de geboorten en van de doodsoorzaken vastleggen, dat de vertrouwelijkheid van de diagnostische gegevens gedekt door het medisch geheim en de veiligheid tijdens de overdracht van deze gegevens niet meer gewaarborgd zijn in de nieuwe geboorte- en overlijdensformulieren.

De Hoge Gezondheidsraad heeft wijzigingen aangebracht in het geboorteaangifteformulier.
In deel A, bestemd voor het gemeentebestuur, betreffende de verklaring van het geslacht van het kind, wordt naast de vermeldingen "mannelijk", "vrouwelijk" de vermelding "onbepaald" voorgesteld. Maakt deze laatste vermelding geen schending uit van het medisch geheim ?

Advies van de Nationale Raad :

De Nationale Raad heeft in zijn vergadering van 18 januari 1997 kennis genomen van uw brief van 30 juli 1996 en volgend advies verleend :

De vermelding "onbepaald geslacht" op deel A van de geboorteaangifte, deel dat bestemd is voor de gemeenteadministratie, stelt een pathologische toestand vast en valt dus onder het medisch geheim.
Deze vermelding mag dus niet voorkomen op dit formulier. In geval van twijfel over het geslacht van het kind kunnen niet-invasieve paraklinische onderzoeken de afwezige en/of predominante geslachtsorganen in het licht stellen.
Als er twijfel blijft bestaan, kan het genetisch geslacht bepaald worden binnen een termijn die overeenkomt met de termijn van de geboorteaangifte. Het geslacht van het kind kan dan op deze basis aangegeven worden op deel A van het formulier.
Deel C kan trouwens de vastgestelde afwijkingen in detail opnemen.

Een provinciale raad die hieromtrent om advies verzocht werd door een geneesheer vraagt aan de Nationale Raad wie de overlijdensaangifte dient in te vullen van een patiënt van wie de behandelende geneesheer afwezig is. Welke houding dient de wachthebbende geneesheer aan te nemen ?

Na de reglementering op dit vlak in herinnering gebracht te hebben, brengt de Raad het volgende advies uit:

De Nationale Raad heeft in zijn vergadering van 17 oktober 1992 kennis genomen van uw schrijven van 11 mei 1992 i.v.m. het invullen van overlijdensaangiften.

De Raad is de mening toegedaan dat de wachthebbende geneesheer die tijdens een korte afwezigheid van de behandelende geneesheer deze laatste vervangt, zou kunnen volstaan met het opstellen van een document ten behoeve van de behandelende geneesheer, waarin wordt vermeld dat hij tijdens zijn wachtperiode het overlijden van "X" heeft vastgesteld met vermelding van datum, uur en omstandigheden.

Dit document kan de behandelende geneesheer in het dossier van de overledene bewaren en de er in vermelde informatie kan hij aanwenden om het Bericht van Overlijden ten behoeve van de Ambtenaar van de Burgelijke Stand in te vullen.

Het Ministerie van Volksgezondheid en Leefmilieu, Hoge Gezondheidsraad, verzoekt de Nationale Raad om advies met betrekking tot een nieuwe versie van het 'geboorte-attest en het bericht van overlijden voor kinderen jonger dan één jaar'. Bij dit nieuwe formulier wordt het nummer van het medisch dossier opgenomen in de verzegelde strook C. Dit nummer wordt niet ingevoerd in de computer en doordat het ingevuld is op strook C, wordt het vernietigd na de definitieve verbetering van de gegevens.

Advies van de Nationale Raad (14 december 1991):

Als gevolg aan uw brieven van 26 september 1991 betreffende de in rubriek vermelde aangelegenheden, heb ik de eer U mede te delen dat de Nationale Raad van de Orde der geneesheren, na onderzoek in zijn vergadering van 14 december 1991, geen bezwaar formuleert tegen de in uw brieven uiteengezette voorstellen van de Hoge Gezondheidsraad.

De commissie "aangifte van zelfdoding" legt haar besluiten voor (cf. vergaderingen van de Nationale Raad van 15 oktober en 19 november 1988, Tijdschrift nr 43). Na een uitgebreide gedachtenwisseling wordt het voorgestelde advies aangenomen.

De arts die een geval van zelfdoding vaststelt, moet zulks niet steeds op luik A van het bericht van overlijden vermelden (verklaring van gewelddadige dood).

De arts begaat evenwel een zware fout indien hij op luik A niet de eventuele betrokkenheid van derden in de oorzaak van het overlijden van de patiënt vermeldt (verdachte dood).

De diagnose zelfdoding moet worden vermeld in het vertrouwelijk gedeelte (luik C) van de overlijdensaangifte.

De Nationale Raad herinnert eraan dat het niet tot de prerogatieven van het verplegend personeel behoort om in afwezigheid van de artsen enige verklaring af te leggen.

Aangifte van levende geboorten en overleden kinderen.

Er wordt een aanpassing voorbereid van de aangifte‑formulieren van geboorten van levend aangegeven kinderen en de aangifte van doodgeboren kinderen of van het overlijden van kinderen jonger dan een jaar. Door de Wetenschappelijke Vereniging van Verloskundigen werd gevraagd de naam van de kraaminrichting op de medische strook C aan te brengen; de kraaminrichtingen zouden aldus hun resultaten kunnen vergelijken met bijv., de gemiddelden van hun gewest of provincie. De Nationale Raad wordt met betrekking tot dit voorstel om advies gevraagd.

De Nationale Raad is van oordeel dat, alhoewel deze vermelding vanuit wetenschappelijke overweging gerechtvaardigd zou zijn, door de vermelding van de naam van de kraamkliniek de anonimiteit niet langer is gewaarborgd.

Advies van de Nationale Raad:

De Nationale Raad heeft kennis genomen van Uw adviesaanvraag betreffende de formulieren houdende een levend aangegeven kind en de aangifte van een doodgeboren kind of van het overlijden van een kind jonger dan een jaar.

De Raad is de mening toegedaan dat wanneer de naam van de kraamkliniek wordt vermeld, de anonimiteit niet is gewaarborgd.

Deontologisch kan deze vermelding dan ook niet worden aanvaard.

De Nationale Raad heeft deze kwestie en de voorgelegde suggesties opnieuw onderzocht en in zijn vergadering van 12 februari 1983 het eerder uitgevaardigde advies vervolledigd als volgt:

I.

In hoeverre mogen er inlichtingen aan politie of rijkswacht verschaft worden omtrent ongevallen, (met uitsluiting van arbeidsongevallen die het voorwerp zijn van een afzonderlijke wetgeving) waarbij de patiënt in het ziekenhuis wordt opgenomen ?

1. INLICHTINGEN AAN POLITIE OF RIJKSWACHT OVER SLACHTOFFERS VAN ONGEVALLEN OP OPENBARE WEG OF OPENBARE PLAATSEN DIENST 900:

Vooraf dient er te worden aangestipt dat de opname in een ziekenhuis strikt genomen onder het beroepsgeheim valt.
Het is echter niet vol te houden dat een opname in een ziekenhuis t.a.v. de rijkswacht of politie nog geheim is, wanneer deze voortvloeit uit een ongeval op de openbare weg en via de 900 wordt gerealiseerd.

A. Specifiëring van letsels:

De onderhavige overwegingen beperken zich uitsluitend tot ongevallen op de openbare weg of openbare plaatsen waarbij het slachtoffer wordt binnengebracht via de dienst 900.

Vallen derhave volledig buiten beschouwing: opnamen via de 900 waarbij deze fungeert als privé ambulance.

a. Indien de patiënt oordeelsbewust is en zijn wil te kennen kan geven:
In deze situatie kan met toestemming van de patiënt:

1. een algemene beschrijving van de opgelopen letsels,
2. een raming van de ernst,
3. een raming van de voorziene duur van de arbeidsongeschiktheid met vermelding van alle voorbehoud voor deze gegevens, gegeven worden.

Onder geen enkele voorwaarde kunnen worden vermeld:
elementen die in het ongeval een rol kunnen hebben gespeeld (vb. epilepsie. alcoholgebruik, medicaties, enz.).

b. Indien de patiënt niet oordeelsbewust is en/of zijn wil niet te kennen kan geven:

1. Wanneer de geneesheer de toestemming heeft van degene die de wettelijke of feitelijke verantwoordelijkheid heeft over de patiënt (vb. kind):
   In dit geval gelden dezelfde criteria als voor a.

2. Wanneer er geen wettelijke (ouders of voogd van minderjarige) of feitelijke vertegenwoordiger aanwezig is:
   In deze situatie mag een algemene beschrijving opgesteld worden als volgt:
   "De patiënt is niet bekwaam de draagwijdte van de verklaringen omtrent zijn toestand te beoordelen''.
   Vervolgens kan er nog aan toegevoegd worden:
   "De toestand moet als

   • matig ernstig
   • ernstig (zonder onmiddellijk levensgevaar)
   • zeer ernstig (levensgevaarlijk) beschouwd worden".
     In deze gevallen kan eventueel verklaard worden dat de duur van de arbeidsongeschiktheid niet te voorzien is.

Bij twijfel omtrent het feit of een bepaalde persoon de feitelijke vertegenwoordiger is, zal men dezelfde formulering gebruiken als in punt b. 2.

B. Voorziene duur van arbeidsongeschiktheid:

In het geval A b2 kan eventueel vermeld worden dat de arbeidsongeschiktheid niet te ramen is.

C. Bij dood van het slachtoffer:

De geneesheer die het attest invult voor de Burgerlijke Stand, met de vermelding van:

• natuurlijke,
• gewelddadige of
• niet te bepalen oorzaak,

mag precies dezelfde verklaring overhandigen aan de rijkswacht of politie.

N.B. De geneesheer moet zeker zijn van de "natuurlijke dood" alvorens hij zulks verklaart !

2. INLICHTINGEN AAN POLITIE OF RIJKSWACHT BIJ ONGEVAL DAT ZICH NIET VOORDEED OP OPENBARE WEG OF OPENBARE PLAATS TRANSPORT VIA DIENST 900 ALS PRIVE AMBULANCE OF MET ANDERE MIDDELEN.

Wanneer een patiënt in een ziekenhuis wordt opgenomen en er op een andere wijze terecht komt dan via de dienst 900 als openbare dienst, dient ervan uitgegaan te worden dat de opname onder het beroepsgeheim valt en dat er geen inlichtingen kunnen verstrekt worden aan rijkswacht of politie. Hieruit volgt dat zowel voor ongevallen die zich niet voordeden op de openbare weg of op een openbare plaats, zelfs wanneer het transport gebeurt door de dienst 900 als privé ambulance, als voor ongevallen op de openbare weg of openbare plaats waarbij geen beroep wordt gedaan op de dienst 900 voor het vervoer naar het ziekenhuis, de zwijgplicht geldt.
Betreffende al deze ongevallen kunnen geen attesten rechtstreeks afgeleverd worden aan rijkswacht of politie. De geneesheer kan enkel aan zijn patiënt of diens wettelijke vertegenwoordiger de gevraagde attesten overhandigen.
Het gebeurt nogal eens dat rijkswacht of politie wensen te vernemen of er in een ziekenhuis patiënten opgenomen zijn met bijzondere letsels (schotwonden, brandwonden, e.d.m.).
Het is evident dat het de geneesheren verboden is hieromtrent ook maar enige informatie te verstrekken.
Dat de ziekenhuisdirectie in deze aangelegenheden niet uit naam van de geneesheer noch uit eigen naam inlichtingen mag verstrekken, is even duidelijk.

Il. Levensverzekering

Mag een behandelende geneesheer nopens het overlijden van een verzekerde (privé verzekering) aan de begunstigde van zulke verzekering een getuigschrift afleveren, dat eensluidend is met het wettelijk getuigschrift ten behoeve van de Burgerlijke Stand ?
Mag de behandelende geneesheer zulke verklaring rechtstreeks afleveren aan de verzekeringsmaatschappij ?
Er mogen geen inlichtingen verstrekt worden tenzij het attesteren van het overlijden ten gevolge van een ongeval.
Dit attest mag uitsluitend aan de begunstigde afgeleverd worden, die het aan de verzekeringsmaatschappij overmaakt.
Zelfmoord mag nooit vermeld worden.

III.

In hoeverre mag worden ingegaan op de vraag om inlichtingen van verzekeringsmaatschappijen betreffende ongevallen ? (d.w.z. geen arbeidsongevallen)

a. Indien de patiënt oordeelsbewust is en zijn wil geldig te kennen kan geven:
mag de geneesheer het gevraagde attest afleveren maar dient hierbij artikel 67 van de Code van geneeskundige Plichtenleer in acht te worden genomen:
"De geneesheer heeft het recht maar is niet verplicht aan een patiënt, die hem erom verzoekt, een getuigschrift betreffende zijn gezondheidstoestand te overhandigen.
De geneesheer mag een getuigschrift weigeren. Hij alleen beslist over de inhoud en de wenselijkheid om het aan de patiënt te overhandigen. Wanneer een patiënt om een getuigschrift verzoekt met het oog op sociale voordelen, mag de geneesheer hem dit getuigschrift afleveren maar moet hij het voorzichtig en diskreet opstellen; hij mag dit getuigschrift, met de goedkeuring van zijn patiënt of diens naastbestaanden, zo nodig ook rechtstreeks, overhandigen aan de geneesheer van de instelling waarvan de toekenning van bedoelde sociale voordelen afhangt."
De verklaring moet zich beperken tot de beschrijving van de letsels. Tevens kan een raming van de gevolgen opgesteld worden. Dit alles dient te gebeuren met het akkoord van de patiënt aan wie het attest wordt overhandigd.
Vragen naar de voorgeschiedenis van de patiënt moet men onbeantwoord laten, evenals vragen waar men de geneesheer wil verplichten de verklaring van het slachtoffer te bevestigen of te ontkennen.

b. Indien de patiënt niet oordeelsbewust is en/of niet bij machte geldig zijn wil te kennen te geven:
aan de wettelijke of feitelijke vertegenwoordiger kan een attest afgegeven worden zoals in a.
Bij afwezigheid van een wettelijke of feitelijke vertegenwoodiger, of bij twijfel omtrent het feit of een bepaalde persoon de feitelijke vertegenwoordiger is, kan aan de begunstigde van de verzekering een attest afgeleverd worden in de termen zoals in I 1°AB2.

c. In geval van overlijden door een ongeval kan zulks geattesteerd worden aan de begunstigde van de verzekering.

IV.

Wat betreft ziekenhuisopneming wegens intoxicatie ?

De omstandigheden van de intoxicatie zijn niet steeds onmiddellijk duidelijk: ongeval ? zelfmoordpoging ? drug addictie ? moordpoging ?

a. Mag de behandelende geneesheer het initiatief nemen de gerechtelijke overheid te verwittigen in geval de omstandigheden van de intoxicatie nog twijfelachtig zijn ?

In geval van twijfel mag de behandelende geneesheer in geen geval het initiatief nemen om de gerechtelijke overheid in kennis te stellen.
Indien de geneesheer een ernstig vermoeden heeft dat het om een moordpoging gaal en de toestand van de patiënt het niet toelaat dit met hem/haar te bespreken, dient hij in geweten te oordelen of hij de gerechtelijke overheid (Proc. des Konings) al dan niet in kennis dient te stellen van zijn vermoeden.

b. Welke houding dient de behandelende geneesheer aan te nemen, als politie of rijkswacht om inlichtingen verzoekt nopens een patiënt opgenomen wegens intoxicatie ?

Wanneer het verzoek uitgaat van politie of rijkswacht heeft de geneesheer geen verklaring af te leggen over de intoxicatie en dient hij zich te gedragen zoals onder a.