Naar aanleiding van recente berichtgeving in de media over het misbruik van medische attesten teneinde een afwezigheid als bijzitter/voorzitter tijdens de verkiezingen van 25 mei 2014 te rechtvaardigen, brengt de Nationale Raad van de Orde van geneesheren volgende principes in herinnering:

1/ Een medisch attest is een getuigschrift dat een feit van medische aard vaststelt en bevestigt op grond van eigen ondervraging en onderzoek. Het wordt afgeleverd door de arts die het feit zelf heeft vastgesteld. Het medisch attest dient vanzelfsprekend volledig waarheidsgetrouw te zijn en houdt alleen medische vaststellingen over de patiënt zelf in.

Een arts die een medisch attest opstelt zonder voorafgaandelijk de patiënt te hebben onderzocht en zonder uit dit onderzoek de ongeschiktheid te hebben afgeleid, riskeert een tuchtrechtelijke en strafrechtelijke vervolging wegens valsheid in geschrifte.

2/ Overeenkomstig het artikel 20, § 1, van het koninklijk besluit nr. 79 van 10 november 1967 betreffende de Orde der geneesheren treedt de provinciale raad op, hetzij ambtshalve, hetzij op verzoek van de nationale raad, van de Minister tot wiens bevoegdheid de Volksgezondheid behoort, van de procureur des Konings of van de geneeskundige commissie, hetzij op klacht van een geneesheer of van een derde. De Nationale Raad dringt erop aan dat zij die met een mogelijk vals medisch attest geconfronteerd worden overeenkomstig de modaliteiten van het vernoemde artikel 20, de bevoegde provinciale raad hiervan op de hoogte brengen zodat deze raad hier de gepaste gevolgen aan kan koppelen.

De patiënt die zonder medische reden de arts om een ongeschiktheidsattest verzoekt, maakt misbruik van de noodzakelijke vertrouwensrelatie arts-patiënt. De arts die een dergelijk attest aflevert, ondermijnt ernstig de waarde die medische attesten moeten hebben, opdat ze hun geloofwaardigheid blijven behouden.

voor de Nationale Raad,

B. DEJEMEPPE,
Voorzitter.

Aan de Nationale Raad wordt een vraag gesteld of het wettelijk en deontologisch toegelaten is voor een arts om voor zichzelf een ziekteattest op te stellen.

Advies van de Nationale Raad :

In zijn vergadering van 22 maart 2014 heeft de Nationale Raad van de Orde van geneesheren uw e-mail van 27 februari 2014 onderzocht waarin u vraagt of het wettelijk en/of deontologisch toegelaten is voor een arts om voor zichzelf een ziekteattest op te stellen.

De Nationale Raad bevestigt dat er geen wettelijke bepalingen zijn die dit verbieden.

Op deontologisch gebied antwoordt de Nationale Raad u, op basis van de adviezen van 8 mei 2010, 8 oktober 2011 en 18 februari 2012 "Afleveren van arbeidsongeschiktheidsattest voor zichzelf" dat wegens mogelijk belangenconflict, het uitermate moeilijk en meestal zelfs niet mogelijk is dat een arts een attest van arbeidsongeschiktheid voor zichzelf voorschrijft. De wettelijk voorziene mogelijkheid tot controle, waarbij de controlearts contact kan opnemen met de behandelende arts van de patiënt, komt in het gedrang wanneer behandelende arts en patiënt dezelfde persoon betreffen.

De zinsnede "uitermate moeilijk en meestal zelfs niet mogelijk" impliceert evenwel dat in zeldzame gevallen een arts kan overwegen en beslissen voor zichzelf een attest van arbeidsongeschiktheid uit te schrijven.

De Nationale Raad is in bovenvermelde adviezen van oordeel dat, in zover iedere arts een attest mag opstellen voor een door hem behandelde patiënt, dit inhoudt dat hij een attest kan afleveren voor een gezinslid of naaste verwant. Dit sluit stricto sensu niet uit dat dit ook voor zichzelf mag.

In ieder geval dient de arts zijn beslissing te nemen naar eer en geweten. Hierbij moet een aantal aandachtspunten in overweging worden genomen zoals de aard van de aandoening en de specifieke competentie van de arts betreffende deze aandoening.

De Nationale Raad blijft in zijn adviezen van mening dat een zieke arts best een collega-arts raadpleegt die dan een attest van arbeidsongeschiktheid kan afleveren.

Bovendien stelt de Nationale Raad in zijn advies van 8 mei 2010 dat een werkgever aan een arts mag vragen dat deze laatste zijn arbeidsongeschiktheid laat attesteren door een andere arts.

Aangaande het advies van de Nationale Raad van 8 oktober 2011 betreffende het uitschrijven door een arts van een attest van arbeidsongeschiktheid voor zichzelf, merkt een arts op dat dit in sommige gevallen toch mogelijk moet zijn en wenst dan ook van de Nationale Raad een meer gedetailleerd advies.

Advies van de Nationale R aad :

In zijn vergadering van 18 februari 2012 besprak de Nationale Raad van de Orde van geneesheren uw e-mails van 21 oktober 2011 en van 16 februari 2012 (als bijlage).

De Nationale Raad blijft van mening dat het, wegens mogelijk belangenconflict, uitermate moeilijk en meestal zelfs niet mogelijk is dat een arts een attest van arbeidsongeschiktheid voor zichzelf uitschrijft.

De zinsnede "uitermate moeilijk en meestal zelfs niet mogelijk" impliceert uiteraard dat in zeldzame gevallen een arts kan overwegen en beslissen voor zichzelf een attest van arbeidsongeschiktheid uit te schrijven.

De Nationale Raad is immers van oordeel dat, in zover iedere arts een attest mag opstellen voor een door hem behandelde patiënt, dit inhoudt dat hij een attest kan afleveren voor een gezinslid of naaste verwant en stricto sensu niet uitsluit dat dit ook mag voor zichzelf.

In ieder geval dient de arts zijn beslissing te nemen naar eer en geweten. Hierbij moeten een aantal aandachtspunten in overweging genomen worden zoals de aard van de aandoening en de specifieke competentie van de arts betreffende deze aandoening.

De Nationale Raad blijft echter van mening dat een zieke arts best een collega-arts raadpleegt die dan een attest van arbeidsongeschiktheid kan afleveren. Zoals reeds vermeld in het advies van 8 oktober 2011 komt de wettelijk voorziene mogelijkheid tot controle gevraagd door de werkgever immers in het gedrang wanneer de behandelende arts en patiënt dezelfde persoon betreffen.

Een arts vraagt aan de Nationale Raad of een arts voor zichzelf een arbeidsongeschiktheidsattest mag schrijven.

Advies van de Nationale Raad :

De Nationale Raad van de Orde van geneesheren nam in zijn vergadering van 8 oktober 2011 kennis van uw e-mail van 16 mei 2011 betreffende de aflevering door een arts en het indienen bij zijn werkgever van een attest van arbeidsongeschiktheid voor zichzelf.

De Nationale Raad is van mening dat het, wegens mogelijk belangenconflict, uitermate moeilijk en meestal zelfs niet mogelijk is dat een arts een attest van arbeidsongeschiktheid voor zichzelf uitschrijft. Immers, de wettelijk voorziene mogelijkheid tot controle, waarbij de controlearts contact kan opnemen met de behandelende arts van de patiënt, bestaat uiteraard niet wanneer behandelende arts en patiënt dezelfde persoon betreffen.

Zo is het bijvoorbeeld evenmin mogelijk dat een arts die om medische redenen geen wachtdienst meer wil doen, een attest voor zichzelf zou afleveren.

De Nationale Raad is dan ook van mening dat een werkgever aan een arts mag vragen dat deze laatste zijn arbeidsongeschiktheid laat attesteren door een andere arts.

De Nationale Raad van de Orde van geneesheren nam in zijn vergadering van 8 mei 2010 kennis van uw e-mail van 18 januari 2010 betreffende de aflevering door een arts en het indienen bij zijn werkgever van een attest van arbeidsongeschiktheid voor zichzelf.

De Nationale Raad is van mening dat het, wegens mogelijk belangenconflict, uitermate moeilijk en meestal zelfs niet mogelijk is dat een arts een attest van arbeidsongeschiktheid voor zichzelf uitschrijft. Immers, de wettelijk voorziene mogelijkheid tot controle, waarbij de controlearts contact kan opnemen met de behandelende arts van de patiënt, bestaat uiteraard niet wanneer behandelende arts en patiënt dezelfde persoon betreffen.

Zo is het bijvoorbeeld evenmin mogelijk dat een arts die om medische redenen geen wachtdienst meer wil doen, een attest voor zichzelf zou afleveren.

Op voorstel van de heer F. Vandenbroucke, viceminister-president van de Vlaamse Regering en Vlaams minister van Werk, Onderwijs en Vorming, ondertekende de Nationale Raad op 22 maart 2007, na meermaals overleg te hebben gepleegd met het Departement Onderwijs en Vorming, Afdeling Ondersteuningsbeleid, van de Vlaamse Overheid, mee het protocol betreffende de samenwerking tussen de medische sector en het onderwijs in het kader van het actieplan « Een sluitende aanpak van spijbelen en schoolverzuim » (als bijlage).
De Nationale Raad van de Orde der geneesheren wenst, na de ondertekening van het genoemde protocol op 22 maart 2007 aangaande de dixit-attesten en de geantedateerde attesten volgende verduidelijkingen te geven.

Advies van de Nationale Raad :

Het medisch attest

Een medisch attest is een getuigschrift dat een feit van medische aard vaststelt en bevestigt op grond van eigen ondervraging en onderzoek. Het wordt afgeleverd door de arts die het feit zelf heeft vastgesteld. Het medisch attest dient vanzelfsprekend volledig waarheidsgetrouw te zijn en houdt alleen medische vaststellingen over de patiënt zelf in.

De Nationale Raad herinnert aan zijn advies van 18 september 1993 (Tijdschrift van de Nationale Raad nr. 62, december 1993, p. 26) dat bepaalt dat “elk medisch getuigschrift, dat immers door de eer en de verantwoordelijkheid van de arts die het ondertekent wordt gewaarborgd, waarheidsgetrouw en gewetensvol moet worden opgemaakt. Het getuigschrift moet worden gedagtekend op de dag dat het wordt opgemaakt, van een handtekening worden voorzien en met een stempel worden gewaarmerkt.”

Onder die voorwaarden geniet het medisch attest onbetwistbaar het vermoeden van geloofwaardigheid.

In zijn advies van 26 augustus 1989 (Tijdschrift van de Nationale Raad nr. 46, december 1989, p. 22) bepaalt de Nationale Raad: “Wat betreft de inhoud van de ongeschiktheidverklaring dient de Nationale Raad U er niettemin op te wijzen dat het medisch geheim hierbij op geen enkele manier mag worden geschonden. Als reden van ongeschiktheid kunnen dan ook alleen de vermeldingen ziekte, ongeval en verlenging worden weerhouden. Alle andere redenen dienen dan ook van het attest te worden weggelaten”.

Het dixit-attest

Een dixit-attest is een attest dat louter en alleen gebaseerd is op de verklaring van de betrokkene en niet op een diagnose. Dergelijke verklaring heeft nooit het karakter van een medisch attest.

De gebruikelijke voorgedrukte medische formulieren kunnen hiervoor niet aangewend worden. Teneinde elk misverstand met een eigenlijk medisch attest te vermijden en de gevraagde signaalfunctie bij problematische afwezigheid te onderstrepen dient een dergelijk attest met de hoofding dixit-attest te beginnen.

Dergelijk attest dient duidelijk te vermelden : “Volgens verklaring van betrokkene …..” .

In deze optiek zal de wederzijdse vertrouwensrelatie die de grondslag is van elke arts-patiëntrelatie niet uit het oog worden verloren.

Indien de school geregeld dergelijke dixit-attesten ontvangt, kan zij dit signaleren aan de CLB-arts die op zijn beurt desgevallend overleg kan plegen met de behandelende geneesheer.

Contact schoolarts - behandelend arts

De Nationale Raad bepaalt in zijn advies van 29 januari 1994 (Tijdschrift van de Nationale Raad nr. 64, juni 1994, p. 24) dat hij voorstander is van contacten tussen de schoolarts en de behandelend arts om de inhoud van een medische ongeschiktheidverklaring toe te lichten, zelfs te documenteren en om zo nodig toe te zien op de praktische uitvoering ervan. Dit voor zover het gezondheidsaspecten betreft die van belang zijn voor de schoolse begeleiding van de leerling. Dit overleg geldt dus evenzeer in het kader van een dixit-attest.

Geantedateerde attesten

Antedatering van medische attesten is verboden vermits een medisch attest dient gedagtekend te worden de dag waarop de patiënt wordt onderzocht, het attest wordt opgesteld en afgeleverd.

Antedatering en/of het valselijk bevestigen van een ziekte zijn misdrijven (valsheid in geschrifte, zie de artikelen 196 en 204 van het Strafwetboek) en zijn derhalve juridisch en deontologisch uitgesloten.

Uitzonderlijk kan een getuigschrift van ongeschiktheid a posteriori worden opgesteld en afgeleverd op basis van medische bevindingen en de hierdoor als aanvaardbaar voorkomende verklaringen van de betrokkene.

Bijlage:

Protocol betreffende de samenwerking tussen de medische sector en onderwijs in het kader van het actieplan ‘Een sluitende aanpak van spijbelen en schoolverzuim’ van de Vlaamse overheid van 22 maart 2007

De Nationale Raad nam in zijn vergadering van 30 september 2006 kennis van, eensdeels, de Omzendbrief BB – 2006/14 van 26 juli 2006 van de Vlaamse Overheid (B.S. 14 augustus 2006) betreffende de verkiezingen van 8 oktober 2006, houdende onderrichtingen voor de voorzitters van de geautomatiseerde stembureaus bij de gemeente- en provincieraadsverkiezingen, anderdeels, via de media, de opdracht van de procureurs-generaal aan de parketten wetsdokters in te zetten tegen afwezige bijzitters in stembureaus.

De aandacht van de Nationale Raad gaat daarbij vooral naar:

- wat de Omzendbrief betreft: de passage “Een fysieke onmogelijkheid om de aanstelling te aanvaarden moet door een gedetailleerd doktersattest worden gestaafd. In vage en algemene termen opgestelde getuigschriften volstaan niet, evenmin als medische attesten opgemaakt enkel met het oog op vrijstelling op de verkiezingsdag zelf”;

- wat de (ons tot op heden enkel door de media gekende) opdracht van de procureurs-generaal betreft: de vermelde overeenkomst van “de werkgroep onder leiding van de Brusselse advocaat-generaal X dat een eenvoudig ziektebriefje van een dokter niet meer volstaat om een bijzitter te ontslaan van zijn opdracht” en (blijkbaar citaat) “Een eenvoudig medisch attest voldoet niet. We verwachten een omstandige medische uitleg waarom iemand niet kan komen. […]*.

De Nationale Raad is van oordeel dat de ten behoeve van dit advies onderlijnde passages indruisen tegen de vigerende wetgeving en de deontologie van de arts en diens waardigheid aantasten.

Enerzijds doet het feit dat een medisch attest één enkele dag - te dezen de verkiezingsdag - betreft op zich niets af aan de geldigheid en de waarheidsgetrouwheid van dit attest.

Anderzijds, wat de inhoud van het medisch attest betreft, verwijst de Nationale Raad naar het artikel 458 van het Strafwetboek over het beroepsgeheim. Een omzendbrief van een wetgevende overheid of een opdracht van de gerechtelijke overheid kunnen geen uitzondering tot stand brengen op dit wettelijk voorschrift.

De Nationale Raad is van oordeel dat in de voorliggende problematiek het doktersattest dient beperkt te worden en te blijven tot het verklaren van de medische ongeschiktheid van de bijzitter, zonder vermelding van diagnose. Dit staat uiteraard een door een bevoegde overheid georganiseerde controle niet in de weg noch het sanctioneren van mogelijke misbruiken.

* Uit : De Standaard d.d. 29.09.2006 (Guy Fransen)

Naar aanleiding van een schrijven van een controlearts legt een provinciale raad volgende vraag voor aan de Nationale Raad : “Welke moet de houding zijn en welke beslissing kan de controlerende arts nemen wanneer hij vóór de behandelende geneesheer de patiënt ziet ?”

Advies van de Nationale Raad :

Voorafgaandelijk dient te worden vermeld dat de specifieke situatie waarbij de controlearts de betrokken patiënt controleert voordat de behandelende arts hem of haar heeft ondervraagd en onderzocht, niet is voorzien in de wet van 13 juni 1999 betreffende de controlegeneeskunde. Deze wet vermeldt inderdaad niets over het tijdstip van de uit te voeren controle. Omtrent de voorliggende problematiek werd tot op heden door de Nationale Raad evenmin advies uitgebracht.

De controle is mogelijk vanaf het ogenblik dat de werknemer zich arbeidsongeschikt heeft gemeld bij zijn werkgever.

De Nationale Raad houdt voor dat in deze specifieke situatie de controlearts de duur van een eventuele arbeidsongeschiktheid voorstelt.
In dit geval verzoekt de controlerende arts de behandelende arts, bij middel van een schriftelijk bericht, te overhandigen aan de patiënt, hem binnen de 24 uur te contacteren teneinde een gezamenlijke beslissing te treffen omtrent een eventuele arbeidsongeschiktheid.

Controlegeneeskunde – Medische dienst van de Federale Politie – Relaties tussen de controlerende arts en de behandelend arts – Medisch getuigschrift

Een provinciale raad stuurt een brief door van een arts die vraagt of de medische dienst van de Federale Politie het recht heeft een getuigschrift van arbeidsongeschiktheid dat deze arts afleverde aan één van zijn patiënten te weigeren omdat de diagnose niet is gepreciseerd.

Advies van de Nationale Raad :

1. A priori is er geen reden voor dat de medische dienst van de Federale Politie anders functioneert dan hetgeen bepaald is in de Code van geneeskundige plichtenleer aangaande de relaties tussen de controlerende arts en de behandelend arts (artikels 126 en 127). De oprichting van de Federale Politie heeft de regels van de deontologie inzake controlegeneeskunde niet gewijzigd.

   We kunnen zelfs vaststellen dat het principe van artikel 126 §4 van de Code van geneeskundige plichtenleer (cf. bijlage) overgenomen werd in het koninklijk besluit van 30 maart 2001 dat specifiek de medische controle uitgeoefend door de medische dienst van de Federale Politie regelt (1) : Art. X.II.8. : “De controlerende arts bevestigt of wijzigt de modaliteiten of de duur van het door de behandelende arts voorgeschreven ziekteverlof. Een beslissing tot wijziging vindt slechts plaats na overleg met de behandelende arts.”.

2. Het voornoemd koninklijk besluit van 30 maart 2001 vermeldt echter het specifiek medisch getuigschrift dat het personeelslid van de Federale Politie vanaf de tweede ziektedag aan de medische dienst van deze politie voor bekrachtiging moet bezorgen (cf. bijlage).

   Gezien de bijzondere opdracht van de controlerende artsen van de Federale Politie werd het model van dit getuigschrift vastgelegd door de minister in bijlage 8 van het ministerieel besluit van 28 december 2001 tot uitvoering van sommige bepalingen van het koninklijk besluit van 30 maart 2001 tot regeling van de rechtspositie van het personeel van de politiediensten (cf. bijlage).

   In het kader van zijn opdracht de realiteit van de arbeidsongeschiktheid van het politiepersoneelslid te controleren heeft de controlearts dus het recht verduidelijkingen te vragen aan de behandelend arts over de inhoud van dit “gereglementeerd” getuigschrift en meer bepaald over de diagnose.

(1) KB van 30 maart 2001 tot regeling van de rechtspositie van het personeel van de politiediensten, BS 31 maart 2001.

Een provinciale raad wordt regelmatig om advies gevraagd inzake het door de controlearts voorafgaandelijk contacteren van de behandelende arts wanneer eerstgenoemde niet akkoord gaat met de duur van de verleende arbeidsongeschiktheid.
Hij legt aan de Nationale Raad een ontwerptekst ter goedkeuring voor.

Advies van de Nationale Raad :

De Nationale Raad van de Orde van geneesheren besprak in zijn vergadering van 18 januari 2003 uw brief van 9 juli 2002 in verband met de controlegeneeskunde en deelt u de volgende gegevens mede :

1. De bij artikel 126, § 4, van de Code van geneeskundige plichtenleer bepaalde regel wordt herinnerd en becommentarieerd in tal van adviezen van de Nationale Raad .

   Deze adviezen zijn merendeels unaniem : de controlearts moet voorafgaandelijk contact opnemen met de behandelend arts alvorens een beslissing te nemen die de beslissing van deze laatste wijzigt.

   Bovendien preciseren deze adviezen hoe deze contactname dient te verlopen: rechtstreeks en mondeling. Indien dit werkelijk onmogelijk is, kan een schriftelijk contact volstaan .

2. Ofschoon de wet van 13 juni 1999 (B.S. 13 juli 1999) betreffende de controlegeneeskunde niet uitdrukkelijk voorziet in de bovenstaande verplichting, belet dit de Orde evenwel niet te waken over deze deontologische regel.

   Wij herinneren eraan dat deze regel gerechtvaardigd wordt door het feit dat “De arbeidsongeschiktheid (ziekteverlof) immers een essentieel element van de behandeling is, die slechts op een wetenschappelijk verantwoorde manier kan worden bepaald mits kennis van alle onderliggende factoren, kennis eigen aan de behandelingssituatie. Het komt dus aan de controlerende geneesheer toe hierover de nodige bijkomende informatie in te winnen alvorens deze ongeschiktheid te weerleggen.”

   Deze regel blijkt niet onverenigbaar te zijn met de ratio legis van de wet van 13 juni 1999, noch, in het bijzonder, met artikel 8 van deze laatste .

   De Nationale Raad verklaart zich dan ook akkoord met de door de Provinciale Raad van X voorgelegde ontwerptekst die de kwestieuze deontologische verplichting wenst te behouden, mits wijziging van de herhaaldelijk voorkomende term "werkonbekwaamheid" in "arbeidsongeschiktheid".