Naar aanleiding van een concreet geval dat zich voorgedaan heeft in zijn ziekenhuis - de broer van een patiënt die vermoedelijk overleden is aan de gevolgen van de ziekte van Creutzfeldt-Jakob vraagt een autopsie uit te voeren om met zekerheid de overlijdensoorzaak vast te stellen en voor zichzelf bepaalde kansen op besmetting eventueel uit te sluiten - legt een arts de Nationale Raad de bedenking voor dat volgens hem de familieleden van een overleden patiënt rechtmatig een autopsie kunnen vragen om de doodsoorzaak wetenschappelijk te kunnen bepalen. Dergelijke autopsie zou dan behoren tot de categorie van de medisch-wetenschappelijke lijkschouwingen die toegelaten zijn voor zover de dood natuurlijk was en de overledene of zijn naasten hiervoor toestemming hebben gegeven of er zich minstens niet tegen verzet hebben.
Bovendien vraagt deze arts of het bijzonder geval dat aanleiding heeft gegeven tot het advies van de Nationale Raad van 16 juni 1988 (Tijdschrift Nationale Raad, nr. 40, 19) vergelijkbaar is met het door hem beschreven geval.

Antwoord van de Nationale Raad:

De Nationale Raad heeft in zijn vergadering van 25 april 1998 het onderzoek van uw brief van 21 januari 1998 voortgezet.

De door u beschreven situatie is gelijkaardig aan deze die aanleiding gaf tot het advies van de Nationale Raad van 16 januari 1988, verschenen in het Tijdschrift van de Nationale Raad van juni 1988 (nr. 40, p. 19), waar u naar verwijst.

Medisch-wetenschappelijke autopsieën kunnen slechts in het algemeen belang van de kwaliteitsbeheersing van het medisch handelen worden uitgevoerd. Het bepalen van de doodsoorzaak op verzoek van een familielid beoogt geen wetenschappelijk doel maar een persoonlijk belang. In de gestelde omstandigheden kunnen autopsieën bijgevolg niet door leden van de familie van de overledene aangevraagd worden om de doodsoorzaak te bepalen. Daarenboven vallen de tijdens de autopsie opgedane bevindingen onder het beroepsgeheim, zodat deze niet aan de familieleden mogen worden meegedeeld.

De Nationale Raad bevestigt zijn advies van 16 januari 1988.

Autopsie - Toelating van patiënt of naastbestaanden

Een provinciale raad ontving een klacht tegen het hoofd van een spoedgevallendienst van een universitair ziekenhuis wegens het uitvoeren van een autopsie zonder medeweten van de familie van de overledene.
De provinciale raad wenst te vernemen of het advies van de Nationale Raad van 7 mei 1988 (Tijdschrift Nationale Raad, nr. 41, september 1988, 18) nog geldt. De provinciale raad is er voorstander van dat aan ziekenhuisverantwoordelijken het advies zou gegeven worden in het opnamedocument te vermelden dat patiënten de mogelijkheid hebben zich te verzetten tegen een eventuele autopsie.

Advies van de Nationale Raad:

De Nationale Raad heeft in zijn vergadering van 23 augustus 1997 het door U in uw brief van 6 mei 1997 aangehaalde probleem onderzocht.

Het advies van 7 mei 1988 van de Nationale Raad, dat steunt op de artikelen 133, 134 en 135 van de Code van geneeskundige Plichtenleer die handelen over de lijkschouwing, is steeds van kracht.

De Nationale Raad heeft geen bezwaar tegen de door U in dit verband voorgestelde clausule.

Een foetus van meer dan 180 dagen wordt als leefbaar beschouwd en dient bij overlijden aangegeven te worden bij de ambtenaar van de burgerlijke stand. De Nationale Raad wordt om advies verzocht met betrekking tot de vraag of een onderzoek op een foetus van meer dan 180 dagen beschouwd moet worden als een lijkschouwing en een onderzoek op een foetus van minder dan 180 dagen als een biopsie.

Advies van de Nationale Raad :

De Nationale Raad heeft in zijn vergadering van 18 februari 1995 kennis genomen van uw brief van 16 november 1994 betreffende het onderzoek op een foetus.

De Nationale Raad is de mening toegedaan dat van zodra een wezen een eigen identiteit heeft - in de regel door inschrijving in de registers van de burgerlijke stand - het door U bedoelde onderzoek dient aangezien te worden als een lijkschouwing.

Dit zal dus het geval zijn voor een levend geboren wezen, ongeacht het aantal zwangerschapsweken waarna het ter wereld komt, waarvoor naar omstandigheden een akte van de burgerlijke stand werd opgesteld, alsmede voor een foetus die levenloos werd geboren na de honderdtachtigste dag van de zwangerschap.

In alle andere gevallen kan het onderzoek op een foetus worden gelijkgesteld met het verrichten van een biopsie.

Een provinciale raad wordt door de medische raad van een ziekenhuis om advies verzocht aangaande artikel 133 van de Code van geneeskundige Plichtenleer. De medische raad vraagt of de geneesheer die tot een lijkschouwing wenst over te gaan expliciet navraag moet doen naar het eventueel verzet van de patiënt waarvan de nabestaanden kennis zouden hebben en bovendien zelfs naar het eventuele verzet van de nabestaanden zelf ?

Artikel 133:
Behoudens opeising of bijzondere wettelijke bepalingen, kan een lijkschouwing alleen worden verricht wanneer er geen uitdrukkelijk of stilzwijgend verzet is geweest vanwege de patiënt of vanwege de naastbestaanden.

Door stilzwijgend verzet wordt met name verstaan het behoren tot een religieuze groep die elke aantasting van de integriteit van het stoffelijk overschot verbiedt.

Advies van de Nationale Raad:

De Raad is de mening toegedaan dat een lijkschouwing alleen kan worden verricht wanneer er geen expliciet of impliciet verzet is geweest van de patiënt of vanwege diens nabestaanden.

Er is geen wettekst die de toelating van de nabestaanden voorschrijft.

Advies van de Nationale Raad:

Behoudens in geval van rechterlijk verlof of om wetenschappelijke redenen, is het een arts niet toegelaten een autopsie te verrichten op verzoek van een derde, al dan niet familielid van de overledene, en komt de mededeling, aan de aanvrager, van het expertiseresultaat neer op een schending van het beroepsgeheim.

Aangezien het om een ongeoorloofde zaak gaat, kan van een honorarium geen sprake zijn.

De Nationale raad werd verzocht zijn standpunt mede te delen in verband met autopsieën voor wetenschappelijke doeleinden.

In zijn vergadering van 17 februari 1979 heeft de Nationale raad deze kwestie nader besproken.

De Nationale raad is van oordeel dat de regels die van toepassing zijn op autopsieën voor wetenschappelijke doeleinden vervat zijn in de beschikkingen van artikelen 133 en 134 van de Code van Geneeskundige Plichtenleer:

Artikel 133: Behoudens opeising of bijzondere wettelijke bepalingen, kan een lijkschouwing alleen worden verricht wanneer er geen uitdrukkelijk of stilzwijgend verzet is geweest vanwege de patiënt of vanwege de naastbestaanden.

Artikel 134: De geneesheer die een lijkschouwing verricht, zal taktvol en omzichtig handelen.

Hij moet de nodige maatregelen nemen opdat na de lijkschouwing, het lijk zodanig wordt getoond dat de gevoelens van de naastbestaanden geëerbiedigd worden.