Symposium "De kwetsbare patiënt" - De vernieuwde wet van 26 juni 1990 inzake de bescherming van personen met een psychiatrische aandoening: overzicht en uitdagingen

De herziening van de wet van 26 juni 1990 werd toevertrouwd aan een multidisciplinaire werkgroep, en dat was geen overbodige luxe. Bij een gedwongen opname zijn immers tal van actoren betrokken: huisartsen, psychiaters, personeel van psychiatrische ziekenhuizen, ervaringsdeskundigen, familieleden, advocaten, vrederechters, parketmagistraten en politieambtenaren. Het was dan ook geen sinecure om die samenwerking in de wet te verankeren.

Toch is het werk nog niet af. Hoewel er inmiddels al enkele uitvoeringsbesluiten zijn gepubliceerd, blijft het noodzakelijk om duidelijke protocollen en werkafspraken te ontwikkelen voor de toepassing op het terrein.

Waarover gaat de wet precies?

De wet regelt beschermingsmaatregelen die, bij gebrek aan andere geschikte behandelingen, enkel kunnen worden opgelegd aan personen met een psychiatrische aandoening indien hun toestand dat vereist:
– omdat zij een ernstig gevaar vormen voor hun eigen gezondheid of veiligheid,
– of omdat zij een ernstige bedreiging vormen voor het leven of de fysieke integriteit van anderen.

Wat wordt onder een psychiatrische aandoening verstaan?

Het gaat om een aandoening die, volgens de huidige stand van de wetenschap, de realiteitszin, het oordeelsvermogen, het denkproces, de stemming of de controle over de eigen daden ernstig kan verstoren.
Belangrijk is dat onaangepastheid aan morele, maatschappelijke, religieuze, politieke of andere normen – net als marginaliteit – niet als psychiatrische aandoening wordt beschouwd.

Persoonlijkheidsstoornissen vallen dus niet onder het toepassingsgebied van deze wet. Een ziektebeeld zoals dementie daarentegen wel.

Ook vrijwillige trajecten mogelijk

De wet voorziet eveneens in een behandeltraject op vrijwillige basis, onder voorwaarden. Dit kan een alternatief vormen voor een gedwongen opname, of als vervolg daarop worden ingezet.

Opvallend is dat de arts die wordt opgevorderd om een indicatiestelling te doen, in dit kader niet gebonden is aan het beroepsgeheim.

Doelstellingen van de wetswijziging

De wetswijziging had tot doel:

• het stigma rond psychiatrische aandoeningen zoveel mogelijk te verminderen;
• het gebruik van dwang te beperken;
• maximaal in te zetten op vrijwillige alternatieven.

Een gedwongen opname moet waar mogelijk vermeden worden, en mag niet langer duren dan strikt noodzakelijk. Tegelijk blijft de veiligheid van de samenleving een essentiële zorg.

Een bijkomend doel was het terugdringen van het gebruik van de spoedprocedure.

Complex maar noodzakelijk

De regelgeving rond gedwongen opname is van begin tot eind strikt vastgelegd – en dat is ook wenselijk, zowel voor de hulpverleners als voor de betrokkenen zelf. Dat maakt het geheel complex, en daarom wordt er nagedacht over:

• gerichte vormingstrajecten voor professionals,
• én over de oprichting van specifieke eenheden voor de opvang van deze patiënten.

Vermaatschappelijking van de zorg

Deze wetswijziging kadert binnen de bredere evolutie van de vermaatschappelijking van de zorg: het streven om mensen met een beperking, chronisch zieken, kwetsbare ouderen, jongeren met gedrags- of emotionele problemen, mensen in armoede, ... een volwaardige en zinvolle plaats in de samenleving te geven. Daarbij wordt ondersteuning geboden waar nodig, met zoveel mogelijk geïntegreerde zorg in de leefomgeving van de betrokkene.

Verder lezen?

Voor wie zich verder in dit onderwerp wil verdiepen, zijn er twee interessante publicaties:

• Freya Vander Laenen, criminoloog en maatschappelijk werker, hoofddocent aan de Vakgroep Criminologie, Strafrecht en Sociaal Recht aan de Universiteit Gent, schreef het boek Gedwongen opname (Gompel&Svacina). Een aanrader voor wie met deze thematiek te maken heeft.
• Raf De Rycke, voorzitter van de interdisciplinaire werkgroep, schreef eveneens een boek:
  Van een gedwongen naar een beschermende opname. Een nieuwe mijlpaal in de vermaatschappelijking van de geestelijke gezondheidszorg, Brugge, Die Keure, 2024, 258 p.