Symposium: 'ARTSEN ZIJN (NET ALS) MENSEN, OOK IN CRISISTIJDEN'

De voorbije twee jaar zijn bijzonder zwaar geweest voor alle artsen. De Orde der artsen organiseert een symposium om stil te staan bij de impact van deze bijzondere periode op het welbevinden van de artsen. Wat heeft de covidcrisis ons geleerd over het functioneren van artsen in crisistoestanden? Hoe zijn ze met de verschillende vormen van stress omgegaan? Hoe gaat het nu met de artsen? Wat kunnen we uit de voorbije periode leren?

Bovenal wil de Orde der artsen via het symposium alle artsen danken voor hun buitengewone inzet de voorbije tijd.

Graag brengen wij u de boodschap van het symposium in tekstvorm.

Prof. dr. Sermon : Als voorzitter van de Provinciale Raad van Vlaams-Brabant en Brussel van de Orde der artsen is het voor mij een eer en een genoegen u van harte welkom te heten op het symposium dat door onze raad voor u wordt georganiseerd. De evolutie van COVID-19 met nog vers in ons geheugen de nasleep van de vierde golf, heeft ons enkele maanden geleden tot de beslissing gedwongen om het oorspronkelijk live geplande symposium online te laten doorgaan. Het was zeer moeilijk om dit symposium de week voordien te moeten afgelasten. De versie die we jullie vandaag echter aanbieden zal dit, ook al ontmoeten we mekaar nu online, ruimschoots goedmaken.

Dr. Haekens : Artsen zijn ‘net als’ mensen: artsen zijn mensen en toch weer niet. Artsen verwachten van zichzelf dat ze supermensen zijn: vol energie, nooit moe, eeuwig beschikbaar, geëngageerd, nooit slecht gezind, altijd geduldig, en ga zo maar door. In ons vorige symposium ‘de goede dokter’ zijn we uitgebreid ingegaan op het beeld van superman of supervrouw dat velen van zichzelf verwachten. Eigenschappen die we in de volle covidpandemie ten volle hebben kunnen inzetten.

Artsen hebben massaal het beste van zichzelf gegeven, twee jaar lang. Velen hebben bovenmenselijke inspanningen gedaan, zelfs met gevaar voor eigen leven. er zijn veel helden onder jullie….

Maar tegelijk hebben we de voorbije maanden of jaren ook gevoeld dat we mensen zijn, ‘maar’ mensen, van vlees en bloed. Hoe groot ieders draagkracht ook is, deze is ongetwijfeld bij iedereen wel op een bepaald moment overschreden, soms van korte duur, soms van veel langere duur.

Vele collega’s kampen momenteel met allerlei klachten: angst, depressiviteit, uitputting, compassion fatigue, posttraumatische stress. Bij een recente bevraging waarvan de resultaten in de Artsenkrant verschenen, bleek één op drie aan te geven eraan te denken te stoppen met zijn job.

Prof. dr. Sermon : we willen als Orde de nodige zorg en aandacht schenken aan deze problematiek. We hebben een ongeziene periode achter de rug en “it ain’t over ‘till it’s over”… Tegelijk willen we ook aandacht schenken aan de positieve dingen, wat is goed gegaan? Wat helpt? Wat zou in de toekomst kunnen helpen in nieuwe crisissituaties? Wat moeten we goed onthouden? Welke lessen hebben we geleerd ?

Sedert de start van de pandemie nu exact twee jaar geleden, is er een evolutie geweest met golven die gekenmerkt werden door meestal slecht nieuws:

• In januari 2020 duikt COVID-19 voor het eerst op in China met een zeer snelle verspreiding naar de rest van de wereld. Het ging om een nieuwe infectieziekte waarover initieel weinig bekend was en waartegen weinig beschermingsmiddelen voorhanden waren : ineens zagen we een tekort optreden aan mondmaskers, handschoenen... In deze periode overheerste dan ook de angst om getroffen te worden door deze ziekte waarvoor noch efficiënte behandeling, noch efficiënte preventie voorhanden waren.
• In maart 2020 maken we in België de eerste lockdown mee met sluiting van scholen en onderbreking van het openbaar leven. Tegelijkertijd diende een reorganisatie van de zorg te gebeuren waarbij de normale chronische zorg diende stopgezet te worden teneinde de vele ernstig zieke patiënten te kunnen opvangen.
• Deze eerste lockdown werd over verloop van de komende twee jaren gevolgd door een tweede, derde, vierde en vijfde golf waarin de maatregelen telkens opnieuw aangescherpt werden.
• Intussen raakt meer bekend over de ziekte en mogelijke behandelingsstrategieën. Een veralgemeende vaccinatie van onze bevolking maakt daar deel van uit. Hiermee wordt gestart begin 2021.
• De hele COVID-19-pandemie heeft aanleiding gegeven tot een telkens veranderende logistieke organisatie. Huisartsen dienden testcentra en vaccinatiecentra op te zetten en te bemannen, in de ziekenhuizen dienden covidspoedgevallen, intensieve zorg en hospitalisatie-eenheden opgestart te worden. Dit heeft bijzonder veel gevraagd van de hele zorgsector.

De Orde heeft zich uiteraard niet bezig gehouden met het organisatorische aspect van de aanpak van de epidemie, maar heeft zich gebogen over de meer ethische en deontologische aspecten van deze crisis. Dit aspect werd belicht door dr. Haekens :

• De voorbije jaren hebben niet alleen veel tijd en energie van ons gevraagd, maar heel die periode hebben we te maken gehad met ethische discussies, ethische dilemma’s en morele stress; en ook de Orde diende zich aan te passen en deontologische regels te herschrijven of nieuwe regels op te stellen.
• Nog steeds bestaat er veel verwarring tussen deze verschillende termen. Ethiek en deontologie bijvoorbeeld zijn absoluut niet hetzelfde.
• Ethiek is de (meer systematische) reflectie op een eerder spontane ‘moraal’ – het is het nadenken over wat juist is of fout – op een systematische manier over de verschillende normen en waarden die in het spel zijn nadenken. Waarden zoals de autonomie van de patiënt, het principe van het weldoen, het principe van het non nocere, het rechtvaardigheidsprincipe zijn basisprincipes die richtinggevend zijn bij de besluitvorming bij een medisch- ethische beslissing.
• Morele stress ontstaat wanneer je wel weet wat het ethisch juiste is, maar dat je dit niet kan doen. Morele stress is niet hetzelfde als een ethisch dilemma: hier zijn er meerdere opties, waarbij elke optie een goede en minder goede kant heeft. Bij morele stress zit je in een impasse.
• Elk van ons heeft hiermee wel te maken gehad. Denk aan de discussies bij de reorganisatie van de zorg: hoe maak je een onderscheid tussen dringende en niet-dringende pathologieën. Wat te doen bij overload op intensieve zorgen: wie krijgt voorrang voor een beademingstoestel? Denk ook aan de discussies over het al dan niet zorgen voor niet-gevaccineerden. En denk aan zovele verhalen over de WZC.
• Deontologie daarentegen is de plichtenleer (Deon = plicht en logos = rede): het geheel van gedragsregels voor een bepaald beroep: Tijdens covid werden door de Orde der artsen bepaalde artikelen weer opgefrist en nieuwe geschreven: teleconsultaties werden mogelijk, er kwamen gedragsregels omtrent het dragen van beschermingsmiddelen, de houding tot het vaccinatiegebeuren, enz.

Prof. dr. Sermon : er zijn de afgelopen twee jaar ook heel wat positieve zaken gebeurd:

• Er was het applaus voor de zorg, waarin de artsen en verpleegkundigen werden bedankt.
• Ondanks de nieuwe medische en logistieke uitdagingen zijn de artsen er toch in geslaagd de permanentie te verzekeren en dit zowel in de ziekenhuis- als huisartsensetting.
• Artsen hebben mekaar geholpen waarbij de collega’s die door de COVID-19-crisis hun reguliere werk niet meer konden doen, hun collega’s internisten en intensivisten bijsprongen. Daarbij deerde het hen niet om uit hun comfortzone te treden.
• De huisartsen hebben zich twee jaar lang aangepast aan nieuwe strategieën en heel veel werk verricht. Er ontstonden nieuwe initiatieven met meer samenwerkingsverbanden.

Dr. Haekens : we zijn intussen twee jaar en heel wat inzichten verder.

Wanneer we aan het brainstormen waren over een onderwerp voor een symposium dachten we dat het goed zou zijn om stil te staan bij de impact van de pandemie op de artsen.

We hebben voor u dan ook enkele onderwerpen uitgekozen en vooral enkele grote experten en bevlogen sprekers.

Kris Vanhaecht zal de resultaten van het onderzoek dat gebeurd is naar mentaal welzijn en veerkracht bij artsen toelichten.

Yvonne Denier zal het hebben over het omgaan met morele stress in tijden van covid.

We zijn ook blij dat we verschillende collega’s bereid hebben gevonden om hun ervaringen te delen in een panelgesprek.

Daarnaast zijn we heel trots dat we u enkele verrassingsoptredens kunnen aanbieden. We hopen dat het geheel voor een inspirerende voormiddag kan zorgen.

Prof. dr. Sermon en dr. Haekens.